Suriname Tijdmachine

Historische databestanden uit de 19e eeuw
samen op 1 interactieve kaart

Met de Suriname Tijdmachine hoeven gebruikers niet langer op verschillende plekken bronnen te raadplegen en dubbel te checken of het om dezelfde personen, straten of plantages gaat. Dit maakt het makkelijker om patronen uit het verleden te herkennen, zoals rondom migratie en slavernij, en ook om individuele familiegeschiedenissen beter in kaart te brengen.

Neem bijvoorbeeld dit portret uit de collectie van het Rijksmuseum. Hierop staat het echtpaar Ellis-de Hart uit Suriname. Het portret werd gemaakt in 1846, hun huwelijksjaar. Johannes Ellis was toen 33 jaar, Maria Louisa de Hart was 19. Volgens het bijschrift was hij afkomstig uit Ghana. Waar zij vandaan kwam is bij het Rijksmuseum niet bekend.

Zoektocht naar een Surinaams echtpaar

Een aantal extra zoekacties in online databestanden levert al snel meer informatie op: Johannes Ellis werd geboren in Fort Elmina (in het huidige Ghana). Hij verhuisde naar Suriname, waar hij in de jaren 1830 was hij opgeklommen tot ambtenaar. Maria Louisa was de dochter van de Joodse koopman Mozes Meijer de Hart maar werd geboren in slavernij. Zij werd door hem op jonge leeftijd vrijgemaakt. Het stel Ellis-de Hart woonde in de deftige Keizerstraat in Paramaribo. Ze kregen een groot gezin met 1 zoon en 4 dochters.

Tot het huishouden van het echtpaar behoorden ook mensen in slavernij: in 1846 waren dat 3 mannen, 2 vrouwen en 5 kinderen. Een van deze vrouwen in slavernij heette Marietje. Zij was even oud als Maria Louisa en moeder van 1 zoon en 1 dochter.

Pagina uit het slavenregister.

Ook was het echtpaar mede-eigenaar en beheerder van de suikerplantage Sardam aan de Cottica rivier, waar volgens de Surinaamsche Almanak van 1847 tweehonderd mensen in slavernij te werk werden gesteld. Volgens een kort krantenbericht was het echtpaar in 1868 nog altijd deels eigenaar van deze plantage. In 1863 zijn op Sardam 287 mensen vrijgemaakt door de afschaffing van de slavernij.

Afbeelding van een suikerplantage in 1850 uit de collectie van Stichting Surinaams Museum.

Voor deze informatie zijn meerdere online databestanden bezocht: de Burgerlijke Stand van Suriname, het Wijkregister van Paramaribo en het Slavenregister, allemaal te raadplegen op de website van het Nationaal Archief Suriname, het Emancipatieregister (Nationaal Archief Nederland) en daarnaast de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) en Delpher, beide beheerd door de Koninklijke Bibliotheek. We moeten het verhaal van Ellis-de Hart letterlijk bij elkaar sprokkelen.

Suriname Tijdmachine

Door één centrale plek voor zulke databestanden te maken, kan straks informatie over het echtpaar Ellis-de Hart veel sneller worden gevonden. De Suriname Tijdmachine wordt zo’n knooppunt dat verschillende bronnen samenbrengt. Zo kunnen we meer te weten komen over het leven van Surinamers in het verleden. Dat is weliswaar makkelijker bij rijkere mensen zoals Ellis-de Hart, omdat zij meer sporen hebben achtergelaten. Maar ook over minder rijke mensen en mensen die in slavernij leefden, valt meer te ontdekken als we bronnen op één plek combineren.

Alles overzichtelijk op 1 interactieve kaart

Het project Suriname Tijdmachine brengt informatie uit een steeds groeiend aantal databestanden over het Surinaamse verleden (die door verschillende erfgoedinstellingen worden beheerd) samen op één interactieve digitale kaart. Onderzoekers kunnen hierdoor sneller en nauwkeuriger werken. Mensen die hun familiegeschiedenis willen uitzoeken vinden makkelijker informatie, ook als namen van personen of adressen door de tijd heen zijn veranderd.

Erfgoedinstellingen, zoals het Rijksmuseum, kunnen de tijdmachine gebruiken om objecten in hun collectie beter te begrijpen en beschrijven, zoals het portret van het echtpaar Ellis-de Hart, of afbeeldingen van verschillende plantages met dezelfde naam, iets dat veel voorkwam in Suriname. Zo waren er minstens vijf plantages genaamd Libanon, allemaal gelegen aan een andere rivier of kreek.

Een kaart van Paramaribo uit 1846 met per adres de etniciteit van zowel vrije als onvrije inwoners, volgens de aanduidingen van huidskleur gehanteerd in het Wijkregister van dat jaar. Blauw staat voor inwoners van Afrikaanse herkomst, rood voor (witte) Europeanen en groen voor personen van gemengde of inheemse afkomst. Hoe groter de cirkel hoe meer bewoners.

De Suriname Tijdmachine is geïnspireerd op het Europese Time Machine project, dat technologie en erfgoed samenbrengt om het verleden van steden en samenlevingen digitaal tot leven te wekken. In Nederland zijn diverse tijdmachineprojecten zoals Amsterdam Time Machine en Gouda tijdmachine. De Suriname tijdmachine richt de blik buiten Europa, op een land in het mondiale Zuiden.

Project team

Het project team van Suriname Tijdmachine bestaat uit onderzoeker Thunnis van Oort en Gerhard de Kok van Datacollecties. Thunnis van Oort werkte eerder aan de Historische Database van Suriname en de Cariben (HDSC), een onderzoeksproject van de Radboud Universiteit waarbij honderden burgerwetenschappers hielpen met het digitaliseren van historische gegevens. In 2023 kregen de gedigitaliseerde slavenregisters van Suriname en Curaçao internationale erkenning: ze werden opgenomen in het Memory of the World Register van UNESCO, de VN-organisatie voor erfgoedbehoud. De HDSC is één van de partners van het Suriname tijdmachine.

Digitale infrastructuur

De digitale infrastructuur van de Suriname Tijdmachine wordt ontwikkeld op basis van Linked Open Data-principes en zal steeds worden verrijkt met nieuwe erfgoeddata. De ontwikkelde technologie kan in de toekomst worden hergebruikt voor andere regio’s, bijvoorbeeld de (voormalige) Nederlandse Antillen.

Samenwerkingspartners

De Suriname tijdmachine brengt niet alleen databestanden samen, maar ook tal van organisaties en individuen in het erfgoedveld en (burger)wetenschap, in Suriname en in Nederland. Partners zijn:
• Nationaal Archief Suriname
• Nationaal Archief Nederland
• Stichting voor Surinaamse Genealogie
• Philip Dikland, architect in Paramaribo en beheerder van Suriname Heritage Guide
• Historische Database van Suriname en de Cariben (HDSC), Radboud Universiteit
• Amsterdam Time Machine (UvA)
• Allard Pierson museum en Bibliotheek UvA/HvA
• Universiteitsbibliotheek Leiden
• Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
• Wikidata

Een detail van een 19e-eeuwse kaart van Suriname laat zien hoe Paramaribo ooit was omringd door plantages. De Suriname Tijdmachine brengt dit soort historische gegevens digitaal tot leven en eenvoudig doorzoekbaar.